TROUW – Verwijderd beeld vindt nieuw onderdak in Oude Kerk

Verwijderd beeld vindt nieuw onderdak in Oude Kerk

NYNKE SIETSMA − 26/10/11, 00:00

Het omstreden beeld ‘Hieros Gamos’ dat uit de voormalige rooms-katholieke Chassékerk in Amsterdam verwijderd moest worden, is welkom in de protestantse Oude Kerk in de stad. Daar zal het in de Museumnacht op 5 november te zien zijn achter een glazen deur – “als een symbool voor gecensureerde religieuze kunst”, aldus Grace de la Luna, een van de makers van het beeld.

De la Luna maakt deel uit van kunstenaarscollectief iLLUSEUM. Het collectief heeft sinds de zomer een conflict met het bisdom Haarlem-Amsterdam. Dat onstond toen het bisdom er weet van kreeg dat de kunstenaars op het altaar van de leegstaande Chassékerk een beeld hadden geplaatst dat de ‘Hieros Gamos’ voorstelt, een voorchristelijk verschijnsel van het heilige huwelijk. Het is een kunstwerk van een samengesmolten man en een vrouw, met hertengeweien op het hoofd.

“Het symboliseert het spirituele huwelijk tussen de zon en de maan”, zegt Grace de la Luna. “Dit beeld past precies bij de plafondschildering in de kerk.”

Het bisdom meent echter dat de kunstenaars zich niet hebben gehouden aan het ‘waardig gebruik van de ruimte’ door ‘etalagepoppen’ op het altaar te zetten. Dat ‘waardig gebruik’ was het bisdom overeengekomen met woningcorporatie Ymere, die de kerk aan de kunstenaars verhuurde.

Het bisdom sommeerde de kunstenaars bovendien om ‘ontheiligende’ YouTube-filmpjes die in de Chassékerk zijn gemaakt van internet halen, omdat die kwetsend zouden zijn voor voormalig parochianen van de kerk. Omdat die filmpjes nog steeds te zien zijn, dreigt het bisdom nu met juridische stappen.

“Censuur”, vinden de kunstenaars. Bovendien, foetert Grace de la Luna, “de kerk heeft niet het alleenrecht op wat heilig is”.

Namens het bisdom Haarlem-Amsterdam zegt architect en verantwoordelijke voor Kunst- en Bouwzaken Peer Houben dat de kunstenaars “op goedkope wijze gebruik maken van de sterke emotie die een altaar oproept”.

Volgens Houben wonen de parochianen die vroeger naar de Chassékerk gingen nog rondom de kerk. “Zij hebben met verschrikkelijk veel moeite afscheid genomen van die kerk. En dan staat er zo’n beeld op het altaar. Het verdriet om het gebouw is te vers, het heeft nog symbolische waarde. Er moet eerst een rouwfase overheen voordat er weer gebruikt wordt gemaakt van de symbolische voorwerpen.”

Houben noemt als voorbeeld popzaal Paradiso. “Nu zien mensen niet meer dat het een kerk was, maar daar moesten jaren overheen gaan.”

Een ander voorbeeld is de Bernadettekerk in Helmond, vertelt Houben. Die kerk werd met toestemming van het bisdom ‘s-Hertogenbosch overgenomen door een supermarktketen. Nu er vleeswaren worden verkocht op de plek waar het altaar stond, lijkt het achteraf toch geen gelukkige herbestemmingsbeslissing.

Het bisdom Haarlem-Amsterdam gaat echter een stap verder. De YouTube-filmpjes die de kunstenaars maakten over hun werk in de voormalige Chassékerk hebben niets met het kerkgebouw zelf van doen. Toch zouden zij het gebouw ontheiligen en moeten van internet af om een gang naar de rechter te voorkomen. De kunstenaars piekeren er niet over. “Dit gáát over religie”, protesteert Grace de la Luna.

Eén filmpje gaat onder meer over een Allerzielen-viering die de kunstenaars vorig jaar in de Chassékerk hielden. Die viering was geïnspireerd door de Mexicaanse versie van Allerzielen, de Dias de los Muertos. Hoofdconservator van het Tropenmuseum Frans Fontaine vertelde tijdens de viering over de verschillen tussen de Mexicaanse ‘dag van de doden’ en het Nederlandse Allerzielen, en Amsterdammers waren door de kunstenaars uitgenodigd om in de kerk hun doden te herdenken . “Een interreligieuze gebeurtenis”, zegt De la Luna. Niettemin wil het bisdom dat de filmpjes verwijderd worden.

Volgens architect Houben was er geen probleem geweest als het gebouw eerst op de juiste kerkelijke wijze was ontdaan van haar religieuze symboliek: de glas-in-lood-ramen eruit, de kruiswegstaties eruit en het altaar verwijderd. “Een gebouw moet religieus worden geneutraliseerd.”

Voor de kunstenaars, die de kerk inmiddels verlaten hebben, klinkt dat als een argument dat achteraf gezocht wordt. De kunstenaars hebben schade geleden, zeggen ze. En ze zijn boos dat het bisdom geen woord met ze heeft gesproken. De la Luna: “Dit lijkt wel een nieuwe Beeldenstorm.”